De één wil na het uitzitten van zijn straf zo snel mogelijk het land verlaten en nooit meer terugkeren, terwijl voor een ander een uitzettingsbeslissing ingrijpender is dan de opgelegde gevangenisstraf. Hier bespreken we de belangrijkste verblijfsrechtelijke consequenties van een veroordeling, én de eventuele voordelen van uitzetting.

Dit artikel benoemt aandachtspunten aan de hand van de grote lijnen. Het is onmogelijk om in een artikel aandacht te bestelen aan de wereldwijde verschillen tussen procedures. Check dus altijd hoe het in jouw land van detentie precies is geregeld, aan de hand van jouw persoonlijke situatie!

Uitzetting
Uitzetting (of uitwijzing) is het – al dan niet gedwongen – over de grens zetten van ‘vreemdelingen’. Een vreemdeling is iemand zonder nationaliteit van het land van verblijf. Heb je de dubbele nationaliteit – van zowel het land van veroordeling als Nederland – dan ben je géén vreemdeling, en kan je niet worden uitgezet. Let op, in uitzonderlijke gevallen kan veroordeling voor een ernstig misdrijf leiden tot intrekking van je tweede nationaliteit.

Hoewel er (grote) verschillen zijn per land, bevat de uitzettingsprocedure grofweg de volgende elementen. De beslissing voor uitzetting ligt bij de migratieautoriteiten en -rechter, en dus niet bij de strafrechter. Een strafrechtelijke veroordeling kan wel verblijfsrechtelijke consequenties hebben, dit hangt onder andere af van: het land, je verblijfstatus, (de ernst van) het strafbare feit, en je strafblad. In veel landen wordt de immigratiedienst op de hoogte gebracht van de vervolging van een vreemdeling, soms staan de verblijfsrechtelijke consequenties in het vonnis vermeld. Bij veroordeling neemt de immigratiedienst een standpunt in over het recht om in het land van veroordeling te blijven, na einde detentie. Indien wordt besloten dat de veroordeelde het land moet verlaten, dan wordt een (voorlopig) uitzettingsbevel uitgevaardigd. Dit wordt getoetst door een rechter, waar je je tegen een voorgenomen uitzetting kan verzetten.

Na het uitzitten van de straf volgt plaatsing in uitzettingsdetentie, tot alle formaliteiten zijn geregeld (vb. reisdocument en vervoer). Uitzetting gebeurt in principe naar het land van je nationaliteit.

Kosten
In veel westerse landen worden de vervoerskosten van uitzetting door het land van veroordeling betaald. In sommige landen moet je het vervoer (meestal vliegticket) zelf betalen. Tip: vraag dit tijdig uit bij je advocaat, zodat je al tijdens detentie voldoende budget kan reserveren. Dit voorkomt een nodeloos lang verblijf in uitzettingsdetentie.

Gespecialiseerde advocaat
De regels rondom uitzetting en inreisverboden zijn vastgelegd in het migratierecht. Dit is een ander rechtsgebied dan het strafrecht. Strafadvocaten zijn niet automatisch gespecialiseerd in migratierecht.
Tip: Vraag jouw advocaat naar zijn kennis en ervaring, en schakel zo nodig een migratierechtadvocaat in. Het is raadzaam om de verblijfsrechtelijke consequenties van een eventuele veroordeling zo snel mogelijk in kaart te hebben, zodat je dit mee kan nemen bij het bepalen van je processtrategie in de strafzaak.

Inreisbeperkingen: inreisverbod/ ongewensverklaring/ visumbeperking
Vaak wordt een uitzetting gekoppeld aan een inreisverbod, of ongewenstverklaring. Dit houdt in dat de vreemdeling een aantal jaar, of zelfs permanent, het land van veroordeling niet meer mag inreizen of daar mag verblijven. Overtreding kan strafbaar zijn.

Ook zonder opgelegd inreisverbod of ongewenstverklaring, kan een veroordeling problemen opleveren voor toekomstige reizen naar het buitenland. Vooral buiten de EU kan een veroordeling voor een (ernstig) misdrijf in de weg staan aan bijvoorbeeld het verkrijgen van een visum.

Voorbeeld: Verenigde Staten
Als Nederlander kan je met een ESTA (‘visa waiver’) naar de VS reizen, tenzij je niet aan de voorwaarden van de vereenvoudigde procedure voldoet. Heb je bijvoorbeeld een ernstig strafbaar feit gepleegd, of een veroordeling voor een drugsfeit dan moet een visum worden aangevraagd. De Amerikaanse autoriteiten beoordelen de visumaanvraag aan de hand van de vraag: ‘Vormt deze persoon een gevaar voor de Amerikaanse samenleving?’. Gekeken wordt onder andere naar de ernst en aard van het strafbare feit, en het tijdsverloop sinds de pleegdatum.

Terugkeer naar Nederland
Heb je er geen problemen mee om het land van veroordeling te verlaten en daar mogelijk niet meer terug te kunnen keren? In dat geval kan aansturen op uitzetting juist gunstig zijn. Bijvoorbeeld vanwege een verkorting van je gevangenisstraf, of een grotere kans op strafoverdracht.

1. Vervroegde vrijlating gecombineerd met uitzetting
In landen waar het standaardpraktijk is om veroordeelde vreemdelingen uit te zetten, is het gebruikelijk dat deze groep is uitgesloten van de regeling voor voorwaardelijke invrijheidstelling (v.i.). De gedachte achter v.i. is namelijk bevordering van re-integratie in de samenleving, om herhaling van strafbaar gedrag te voorkomen. Bij uitzetting zal de veroordeelde echter niet meer terugkeren in de maatschappij van dat land en heeft v.i. daarmee geen nut, zo luidt de redenering.

Een aantal landen – waaronder veel landen in Europa – kent echter een alternatieve regeling voor gedetineerde vreemdelingen, waarmee zij in aanmerking kunnen komen voor vervroegde vrijlating met uitzetting. In Duitsland en Denemarken bestaat bijvoorbeeld de mogelijkheid te worden uitgezet na het uitzitten van de helft van je straf. In België kan dit onder omstandigheden zelfs nog eerder. Algemene voorwaarde is dat de vreemdeling het land verlaat en niet terugkeert. Als deze voorwaarde niet wordt nageleefd, wordt de tenuitvoerlegging van de straf hervat. Tip: vraag aan je advocaat of een dergelijke mogelijkheid in het land van veroordeling bestaat.

Voorwaardelijke invrijheidstelling (v.i.)
V.i. houdt in dat je een deel van je gevangenisstraf buiten de gevangenis doorbrengt. Gedurende dit laatste deel van je straf moet je aan bepaalde voorwaarden voldoen, als je deze schendt moet de overgebleven straf meestal alsnog in de gevangenis worden uitgezeten.

2. Strafoverdracht
Indien je gebruik wilt maken van strafoverdracht, maar je voldoet niet aan het ‘bindingsvereiste’ (zie kader), is het verstandig om uit te zoeken of je uitgezet wordt/kan worden.
–> Onder de WETS wordt binding niet meer afzonderlijk getoetst als je wordt uitgezet. Kortom, als je naar Nederland wordt uitgezet zal Nederland je verzoek niet weigeren wegens een gebrek aan binding.
–> Onder de WOTS vervalt het bindingsvereiste niet bij uitzetting. Dit wordt echter bij de beoordeling of er voldoende binding is wel meegenomen als belangrijke indicatie voor terugkeer in de Nederlandse samenleving.

Bindingsvereiste strafoverdracht
Nederland wil uitsluitend Nederlandse gedetineerden uit het buitenland overnemen, indien zij langdurig in de Nederlandse samenleving zullen terugkeren. Dit wordt beoordeeld aan de hand van de binding met Nederland. Allereerst wordt gekeken of de gedetineerde in de vijf jaar voor aanhouding ingeschreven stond in de Basisregistratie Personen (BRP) van een van de landen in het Koninkrijk der Nederland. Was dit het geval, dan wordt binding aangenomen. Zo niet, dan zal het verzoek tot strafoverdracht in beginsel worden afgewezen wegens gebrek aan binding, tenzij binding op andere wijze kan worden aangetoond.
Voor meer informatie over strafoverdracht, zie Comeback nr. 1, 2021. Voor meer informatie over het bindingsvereiste, zie Comeback nr. 3, 2021.

Uitzettingsprocedures verschillen per land en daarmee ook de manier waarop jij je uitzetting kan aantonen. Soms is uitzetting in het vonnis opgenomen, of is een uitzettingsbevel uitgevaardigd. Is dat niet het geval, dan kan je proberen een op naam gestelde uitzettingsverklaring op te vragen bij de immigratiedienst van het land van veroordeling. Ook komt het voor dat het standaardpraktijk is dat buitenlandse gedetineerden na afloop van de straf het land worden uitgezet, maar wordt dit niet voor individuele gedetineerden op schrift gesteld. Dan is het zaak deze standaardpraktijk en de (immigratie)wetgeving op papier te (laten) zetten, bijvoorbeeld door jouw lokale advocaat of de autoriteiten. Het is belangrijk om de bewijsstukken van jouw aanstaande uitzetting met jouw aanvraag voor strafoverdracht aan IOS te sturen. IOS is de afdeling binnen het Nederlandse ministerie van Justitie en Veiligheid die jouw binding met Nederland toetst.

Terminologie

NL- Uitzetting (of: uitwijzing)
EN- Deportation (of: removal)
FR- Expulsion
SP- Expulsión

NL- Uitzettingsbevel
EN- Deportation order
FR- Ordonnance d’expulsion
SP- Orden de expulsión

NL- Inreisverbod
EN- (Re)entry ban
FR- Interdiction du territoire
SP- Prohibición de entrada

NL- Verlies van verblijfsrecht
EN- Loss of residency status
FR- Perte du droit de séjour
SP- Pérdida del derecho de residencia

NL- Intrekken van de (permanente) verblijfsvergunning
EN- Revocation of (permanent) residence permit
FR- Révocation de la carte de résident (permanent)
SP- Revocación del permiso de residencia (permanente)

NL- Ongewenste vreemdeling
EN- Undesirable alien
FR- Étranger indésirable
SP- Extranjero indeseable

NL- Vreemdelingendienst
EN- Immigration office
FR- Service des étrangers de la police
SP- Servicio de inmigración/servicio de extranjería

NL- Nationaliteit/staatsburgerschap
EN- Nationality/citizenship
FR- Nationalité/citoyenneté
SP- Nacionalidad/ciudadanía